Làng 5 xã, 2 huyện

Làng – là cách mà người dân ở đây cố níu gọi, bởi nó đã có từ 200 năm trước nhưng rồi biến mất. Làng đã từng có nhiều tên gọi rất cổ kính, mỹ miều: Vọng Nhi, Ba Giai, Tân Thuỷ, Ba Đình…, nhưng đến hôm nay nó được gọi bằng một ngôn ngữ rất mới, mà trong các cấp hành chính chưa hề thấy nhắc đến: Khóm.

Và độc đáo nữa là ngôi làng này lại có liên quan đến 5 xã của hai huyện Diễn Châu và Yên Thành thuộc tỉnh Nghệ An.

Từ Vọng Nhi, Tân Thuỷ…

Xóm đạo Tân Thuỷ nằm cách trung tâm huyện Diễn Châu chừng 10km về phía tây. Xưa, Tân Thủy là một làng chài vào loại trù phú, nức tiếng ở Nghệ An và nó còn có tên gọi là Vọng Nhi phường. Sách xưa đã chép, làng Vọng Nhi thuộc tổng Thái Xá (nay thuộc xã Diễn Nguyên, huyện Diễn Châu). Trước, làng còn có tên gọi khác nữa là Ba Giai, rồi do có ba ngôi đình thiêng, nên còn được gọi là Ba Đình. Sau này, với mong ước một cuộc sống mới, bà con đã đổi tên làng là Tân Thuỷ, như mong một dòng nước mới, ngọt ngào, no đủ.

Vọng Nhi phường – làng chài nức tiếng, cư dân lênh đênh sông nước, nay đây mai đó, gạo chợ nước sông, nhưng nhất trí với nhau, chọn gò đất Ba Giai để làm bến đậu. Mỗi khi phường chài có việc hiếu – hỷ, bà con lại quây quần, cắm sào xuống dòng sông Bùng, lên gò đất này tụ hội. Dần dần, gò đất cao ấy được coi là “lãnh địa” của dân phường chài.

Rồi khoảng 200 năm trước, những nhà truyền đạo đã đến đây, họ chọn Vọng Nhi phường để lập nên họ đạo Thái Thuận, với khoảng 200 gia đình giáo dân đều là người phường chài. Nhà thờ Thái Thuận cũng được xây dựng từ đó, có tuổi vào khoảng 200 năm. Dù lênh đênh sông nước nơi nao, các tín đồ Kitô vẫn nghe rõ từng tiếng chuông ngân để trở về kinh cầu vào mỗi bữa cuối tuần.

Đất nước bước vào hai cuộc kháng chiến, như bất kỳ làng quê nào, dân Tân Thuỷ đã đứng lên giữ nước. Người ra trận, người tiếp tế, họ dùng thuyền chài để vận tải quân lương. Ông Nguyễn Đức Quang – 70 tuổi, thủ chỉ ở đây – cho biết: “Toàn dân Tân Thuỷ ai cũng tham gia vận tải quân lương. Mặc dù ngày đó chúng tôi phải đi sơ tán tứ xứ, vì giặc Mỹ ném bom khu vực này để phá hoại cầu Biên Hoà, nhưng ở đâu có hố bom là ở đó có thuyền chài Tân Thuỷ chở đá đến lấp ngay, đảm bảo giao thông thông suốt. Rồi gạo, súng đạn, chúng tôi nhận lệnh là đi ngay, khi thì chở vào giao ở Hà Tĩnh, bữa lại giao ở Quảng Bình”.

Đoạn ông nghẹn ngào kể về cái chết của vợ ông. Trong từng hơi thở gấp gáp khi nhớ về ngày xưa đau buồn ấy, tôi nhận ra tiếng lòng của ông, như lời thơ của Hữu Loan: “Nhưng không chết người trai khói lửa/ Mà chết người gái nhỏ hậu phương”. Nhà ông bị trúng bom Mỹ khi mà ông đang trên đường tải đạn, vợ chết, nhà cháy, người đàn ông trai tráng phải lẻ loi với một con thuyền.

Rồi Mỹ ngừng ném bom miền Bắc, tứ xứ người Tân Thuỷ lại trở về bên gò đất xưa. Họ dựng lán, dựng nhà, ngày chài lưới trên sông, đêm đêm vẫn có giấc nồng trong mái ấm. Rồi tiếng chuông ban chiều lại thong thả rung lên, bà con lại tấp nập đi lễ nhà thờ. Thời gian cứ thế trôi đi, êm đềm như dòng sông Bùng bao đời ôm ấp người dân Tân Thuỷ. Chẳng ai hơi đâu mà nghĩ suy về nguồn gốc đất cát, vị trí địa lý hay là đơn vị hành chính. Và nữa, họ là dân chài, nguồn sống là “tôm cá đầy khoang”, thú vui là vừa gõ nhịp chèo vừa nhâm nhi “cuốc lủi”, họ đâu cần biết bao nhiêu sào ruộng khoán… Thế rồi, họ trở thành ở đợ, vì cả gò đất được gọi là làng kia không thuộc bản đồ hành chính huyện Diễn Châu mà nó là của xã Nhân Thành, huyện Yên Thành.

Cá tôm cạn dần, nhất là ngày càng có nhiều nhà máy mọc lên trên thượng nguồn sông Bùng. Rồi đất đai đâu ra, ngay đất mà bà con đang ở cũng được coi là đất mướn, không sổ đỏ, sổ hồng thì mong gì đất sản xuất. Thế rồi sau cái năm cá nổi trắng sông Bùng, gần 50 hộ dân đã bỏ Tân Thuỷ tha phương, để làng chài từ đó đìu hiu…

…ba nhiệm kỳ xin thành lập xóm chưa xong

Sau cái buổi ly tán của gần năm chục hộ gia đình, ít ai còn gọi khu dân cư này là làng Tân Thuỷ. Có người còn nói kháy là xóm bơ vơ, làng vô thừa nhận… nghe mà xót quá. Nhưng, họ có lý. Hãy nghe trần tình của thủ chỉ làng Tân Thuỷ – ông Nguyễn Đức Quang: “Bây giờ họ gọi làng chúng tôi bằng khóm, khóm 8.

Người thì thuộc xã Diễn Nguyên, huyện Diễn Châu, nhưng đất mà chúng tôi đang ở lại là đất của xã Nhân Thành, huyện Yên Thành và điện thì sử dụng từ trạm biến áp của xã Diễn Minh. Tân Thuỷ chỉ vẻn vẹn 34 hộ dân với 160 nhân khẩu, nhưng dân cư lại chia thành 3 khu, mỗi khu lại giáp và phụ thuộc vào một xã khác, không điện, trạm xá, thì cũng là trường học cho trẻ nhỏ. Vì vậy mà làng có liên quan đến 5 xã của 2 huyện.

Từ bất ngờ về làng 5 xã, 2 huyện, điều tôi không thể tin được là Tân Thuỷ có đến 26 hộ nghèo, 8 hộ cận nghèo, chưa một hộ thoát nghèo. Mà cũng đúng thôi, sông thì hết cá, ruộng nương hiếm hoi. Như nhà “trưởng lão” Nguyễn Đức Quang đến mười người con mà chỉ có mỗi mười thước đất, vị chi là mỗi đứa vừa vặn một thước. Nhà khác khá hơn cũng chỉ một sào ruộng là cùng. Trong câu chuyện “râm ran chè xanh” sáng hôm ấy, Nguyễn Sỹ Ánh ít nói hơn cả, nhưng lại gây cho tôi rất nhiều chú ý. Ánh thật thà: “Đi thả lưới cả một đêm chưa được nổi 20 ngàn đồng, anh ạ. Em phải đấu thầu đất của xã Nhân Thành để cày cấy thêm, được hơn một mẫu. Nhà em không đói ăn, nhưng em vẫn sợ đói. Sợ đến mức không dám đẻ nhiều con, chỉ 2 đứa thôi”.

Cũng trong câu chuyện sáng nay, một lần nữa, nguyện vọng lập làng của bà con Tân Thuỷ lại được nhóm lên. Ánh lại phát biểu: “Đúng là chúng tôi còn nghèo thật, nhưng không hèn. Nguyện vọng của toàn dân là muốn được có xóm, có làng, có tổ chức, đoàn thể để sinh hoạt. Chúng tôi muốn cho người sống và muốn cho cả người chết nữa, ai lo ma chay, tang lễ cho người quá cố đây, khi không có đoàn thể. Sống mà không có tổ chức, đoàn thể thì cũng chỉ là sống cho qua ngày…”.

Xác quyết thêm nguyện vọng của bà con, thủ chỉ Nguyễn Đức Quang kiến nghị: “Tôi từng được bà con giao nhiệm vụ làm trưởng khóm, từng làm đại biểu HĐND xã Diễn Nguyên, năm nào chúng tôi cũng kiến nghị thành lập xóm. Chúng tôi biết rằng, số hộ, số dân là chưa đủ để thành lập đơn vị xóm, nhưng hãy cho chúng tôi một cơ chế đặc biệt, vì nếu không, chúng tôi biết sinh hoạt vào đâu”. Như xác nhận lời của Ánh và của ông Quang, Chủ tịch UBND xã Diễn Nguyên Cao Xuân Mai cho biết: “Bà con ở Tân Thuỷ hoàn toàn là giáo dân, họ nghèo nhưng sống rất hoà thuận, trật tự, họ biết tự bảo ban nhau xây dựng khu dân cư. Tôi rất mừng vì năm nào cũng về Tân Thuỷ để phát thưởng cho các cháu đậu đại học, cao đẳng. Chúng tôi đã và sẽ làm hết sức để Tân Thuỷ được công nhận là đơn vị cấp xóm”.

Còn đối với ông Ngô Xuân Minh – Phó Chủ tịch HĐND xã Diễn Nguyên – thì không thèm tính bằng năm mà tính theo nhiệm kỳ đề nghị công nhận đơn vị cấp xóm cho Tân Thuỷ: “Đã ba nhiệm kỳ rồi, năm nào chúng tôi cũng đề nghị công nhận đơn vị cấp xóm cho Tân Thuỷ, nhưng vẫn chưa được. Chúng tôi cũng đã tính đến phương án, sáp nhập Tân Thuỷ và các xóm khác trong xã, nhưng một mặt là cách lế, mặt khác là dân Tân Thuỷ cũng như các xóm khác đều không muốn.

Và dù chưa được công nhận, nhưng vừa rồi chúng tôi cũng đã cử anh Thành làm trưởng khóm, thù lao không được hưởng cả thì chúng tôi trích ngân sách xã để trả cho anh ấy 50%, khoảng hơn 400.000 đồng/tháng”. Rồi ông Minh tỏ ra rất phấn khởi khoe với tôi: “Rất vui là anh Thành cũng được bầu vào HĐND xã khoá vừa rồi”.

Phạm Việt Thắng